Կարեն Օհանյան. Ապագայի սրբապատկերներ

Երկնքի և երկրի միջև կա հավերժական տարածություն, որտեղ կյանքը սկսվում և ավարտվում է: Սկսվելուն պես, այն հոսում է և թվում է աչքի մի թարթոց, սակայն ոմանք թարթում են մեկից ավելի անգամ:

Թարթումների միջև ընկած են պահերը, որոնք կուտակվում են՝ ձևավորելու այն, ինչ մենք անվանում ենք էվոլյուցիա: Կարեն Օհանյանը և նրա ստեղծագործությունները սահմանում են ժամանակակից հայ արվեստի էվոլյուցիան և երկրի գրանցած հաստատուն առաջընթացը։ Օհանյանը տեսնում է ձևը, ոճը և մեդիումը որպես գործիքներ՝ փոխանցելու այն հույզերն ու զգացմունքները, որոնք զբաղեցնում են իրեն տվյալ պահին: Առանց որոշակի գեղանկարչական ավանդույթի հանձնվելու, իրեն ազատություն տալով ստեղծելու այն, ինչ ուզում է և երբ ուզում է, Օհանյանի ստեղծագործությունն ամբողջությամբ խարսխված է տոկունության և հույսի մարդկային ավանդույթի մեջ:

Ծնված 1981 թվականին Երևանում, Հայաստանում, Կարեն Օհանյանի կյանքը զարգացել է իր հայրենիքի քաղաքացիական հասարակության պայքարի շուրջ։ Օհանյանը մանուկ հասակում ապրել է 1991 թվականի Խորհրդային Միության փլուզմանը հաջորդած հետևանքները՝ ջարդեր, շրջափակումներ, պատերազմներ և 2008 թվականի մարտի 1-ի Երևանում իշխող ռեժիմի կողմից իր հայրենակիցների սառնասրտորեն սպանությունները։ Սրանք այն պայքարներն են, որոնք բյուրեղացրել են հետխորհրդային Հայաստանի իրողությունները և սահմանել Օհանյանի արվեստն այդ ժամանակաշրջանում։ Մինչ նրա գեղանկարչությունը ձևի, ոճի և մեդիումի առումով զարգանում էր, Օհանյանը հավատարիմ մնաց իր առաջադեմ ոգուն թե՛ արվեստի, թե՛ հասարակության հետ իր առնչությամբ: Հենց այս հեղափոխական և էվոլյուցիոն ոգին է ձև ստացել իր հայրենիքի սահմաններից դուրս ստեղծված վերջին նկարներում:

2006 թվականին Օհանյանի «Իրական ուտոպիաներ» շարքի մասին էսսեում արվեստաբան Վարդան Ազատյանը գրում է. «Արվեստի գործը նկարչի ինքնաբուխ ոգեշնչման արդյունք չէ. այն ստեղծվում է արվեստագետի և իր իրականության բարդ հարաբերություններում: Այսպիսով, Կարենի նկարները բացահայտում են հայ իրականության մեջ արվեստ անելու և արվեստագետ լինելու դժվարությունները։ Այս պատկերները ոչ միայն տեխնիկապես, այլև հոգեբանորեն դժվարությամբ են ձեռք բերված։ Դժվարությունները թաքնված են Կարենի ստեղծագործություններում, ճիշտ այնպես ինչպես ապակու մակերեսն է թաքնված դիտողից։ Նրանց գունեղ ու լավատեսական տրամադրությունը դիտողին ստիպում է անցնել կենցաղային դժվարությունների վրայով»։

Այսպիսով, ի՞նչ իրողություններ են բացահայտում այս նոր աբստրակտ նկարները։

Իսկ ի՞նչ են թաքցնում։

Տեխնածին և բնական աղետներով ավերված այս սրբապիղծ աշխարհում, որտեղ ցեղասպանությունները, զանգվածային գնդակահարությունները և ծայրահեղ աղքատությունը կազմում են առօրյա իրականությունը, Օհանյանն այլևս չի փորձում թաքցնել որևէ բան: Այնուամենայնիվ, չնայած այս դաժան իրողություններին, նա բացահայտում է հավերժական խաղաղության ուտոպիստական ​​հույսը, որին կարելի է հասնել ինչպես մարդու և բնության միջև կապի, այնպես էլ ավելի կարևոր՝ սեփական մտքի և մարմնի հետ կապի միջոցով: Յուղաներկը մագաղաթի վրա, ձգված կլոր փայտե շրջանակի վրա, քսան շրջան (յուրաքանչյուրը 39 սմ տրամագծով) - տարածված են պատին, որպես տիեզերքի մոլորակներ կամ մայրցամաքներ քարտեզի վրա: Այնուամենայնիվ, դրանք կարող են ընկալվել նաև որպես կաթիլներ, ինչպես իրական ուտոպիաների շարքում (2005-2006): Օհանյանը կարծես վերացնում է բոլոր արգելքները և մեծացնում յուրաքանչյուր առանձին կաթիլ՝ դրանով իսկ բացահայտելով դրանք հավաքական աշխարհին։ Այս նկարներում կյանքը հավասարակշռված է և խաղաղ, որտեղ լույսը, ամպերը, արևը և ծովը բացահայտում են իրենց գաղտնիքները. նրանք հետևում են ավանդույթին և հարմարվում նոր իրողություններին: Լցված ոսկով և կանաչի և կապույտի երանգներով, դրանք վկայակոչում են այնպիսի արվեստագետների գեղանկարչական ավանդույթները, ինչպիսիք են Թերները, Այվազովսկին, Կուրբեն ու Գորկին, ինչպես նաև Օհանյանի՝ ավելի վաղ շրջանների արվեստին: Նկարները գործնականում առանց շրջանակի են, քանի որ փայտե շրջանակի վրա ձգված մագաղաթի մասերն ամբողջությամբ ներկված են՝ այդպիսով շրջանակը դարձնելով նկարի անբաժանելի մասը։ Օհանյանը փորձում է քողարկել բաժանումը` շարունակականության հաշվին միասնության պատրանք տալով դրան։ Այդուհանդերձ, թափանցիկ մագաղաթը՝ մեդիում, որ օգտագործվում էր միջնադարյան հայ մանրանկարիչների կողմից, այնպիսին ինչպիսին Թորոս Ռոսլին էր, թույլ է տալիս լույսին ազատ հոսել և դառնալ ինքնուրույն նյութ՝ բառացի և փոխաբերական իմաստով: Ըստ էության, այն բացահայտում է յուղաներկի բարդ շերտերը, որոնք կիրառվում են նուրբ և թեթև վրձնահարվածներով, գրեթե այնպես, ինչպես ջուրը շոյում է մաշկը յուրաքանչյուր ձեռքի հարվածով, ներկը շոյում է մագաղաթը յուրաքանչյուր վրձնահարվածով: Ջուրը կարևոր տարր է ոչ միայն Օհանյանի կյանքում և արվեստի մեջ՝ նա ամեն օր լողում է 2500 մետր, այլև իր ծով ելք չունեցող հայրենիքի համար։ Այնուամենայնիվ, քանի որ ջրի հասանելիությունը կարող է սահմանափակվել ոմանց համար, երկինքը պատկանում է բոլորին: Օհանյանի նկարները վերացնում են բաժանումը և ամրացնում համակեցության դիալեկտիկական ճշմարտությունները՝ միտք և մարմին, մարդ և բնություն, կյանք և մահ, թշնամի և ընկեր, երկինք և ծով:

Օհանյանի կտավներում անսահմանելին, անհայտը և անկանխատեսելին ձևավորվում և հասկացվում են հույսի պրիզմայով։ Իր իսկ մաշկի վրա զգացած ցավը, նորից ու նորից, ոչխարի մորթու վրա, ինչպես քավության նոխազ, հավերժական շրջանի տեսքով, անցյալի հետքերով և ապագայի շողերով, բացահայտվում է մեզ: Օհանյանի նկարներում անցյալն ու ապագան հանդիպում են ներկայում. Այս նկարները ներկայացնում են ներկա պահը, մեծ փոփոխությունների պահը, առանց վերջի և սկիզբի: «Առաջընթացի պայթյունից» հետո, ինչպես ասում է Օհանյանը, ստեղծվում են նոր երկնային աշխարհներ և նույնիսկ որպես նորածիններ կրում են ավանդույթների և արժեքների հիշողություն, որոնք կարող են առաջնորդել իրենց նոր, չբացահայտված աշխարհում: Որպես ապագայի սրբապատկերներ և իրենց հետ կրելով ավանդույթի ձգողականությունը ու անխուսափելի «առաջընթացի պայթյունները», «հրեշտակներ» են ծնվում մեզ պաշտպանելու համար: Եվ ինչպես ճշմարտությունը չի կարող խաբել ինքն իրեն՝ հավատարիմ իր էությանը, Օհանյանի նկարներն էլ անժխտելիորեն դրական են՝ դիտողին տալով այն ուժը, որն անհրաժեշտ է շարունակելու համար նույնիսկ մեծ աղետների ժամանակ:

Թամար Հովսեփիան